Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych

Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych uważana jest, obok alergii na pokarmy i leki za jedną z trzech głównych przyczyn anafilaksji.

Jak często występują użądlenia przez owady błonkoskrzydłe?

Częstość użądlenia przez owady w ogólnej populacji jest wysoka i zróżnicowana w zależności od klimatu, np. w Hiszpanii częstość użądleń u dorosłych szacuje się na 85% a w Irlandii na 40%. Częściej żądleni są chłopcy z powodu ich większej aktywności ruchowej i mężczyźni, wynika to prawdopodobnie z wykonywanej przez nich pracy na powietrzu. W miastach częściej żądli osa a na wsi pszczoła.

Jak często występują objawy u pacjentów po użądleniu?

Osoba bez alergii na jad owadów błonkoskrzydłych może mieć objawy miejscowego zaczerwienienia, bólu i niewielkiego obrzęku, które po zastosowaniu zimnych okładów i/lub środków przeciwbólowych znikają po około 24h.

Objawy alergii na jad owadów błonkoskrzydłych występują wg badań w przedziale od 4 do 28% pacjentów, więc rozpiętość jest ogromna. Potrzeba jest nowych badań. W populacji dziecięcej alergia na jady owadów błonkoskrzydłych występuje rzadziej niż u dorosłych i szacuje się jej występowanie w przedziale 2,4 do 19%.

Objawy alergii dzielimy na miejscowe i ogólne.

Miejscowy odczyn alergiczny – utrzymujące się objawy zaczerwienienia, bólu, obrzęku powyżej 24h po użądleniu o średnicy powyżej 10 cm ( odczyn większy niż dłoń pacjenta ), nasilające się w drugiej dobie z towarzyszącym zaczerwienieniem.

Do możliwych powikłań miejscowych odczynów zaliczamy:

Zagrożenie życia może stanowić reakcja miejscowa w okolicy użądlenia w okolicy górnych dróg oddechowych ( gardło, jama usta).

Rzadko może dochodzić do zakażenia w miejscu użądlenia. Zakażenie miejsca użądlenia należy podejrzewać, gdy ból, obrzęk, zaczerwienienie nie ustępują po 3-5 dniach i/lub pojawia się gorączka. Zakażenie jest częściej spotykane po użądleniu przez osy, które w odróżnieniu do pszczół nie są wegetariankami.

Obrzęk u małych dzieci może doprowadzić do unieruchomienia sąsiednich stawów.

Może wystąpić uczucie rozbicia, wzrost temperatury, objawy te częściej występują u dzieci.

Uogólnione odczyny alergiczne:

Jest to reakcja ogólnoustrojowa, obejmująca objawy ze strony różnych układów człowieka, np. układu oddechowego, krążenia, neurologicznego itd.

Częstość objawów ogólnych występuje u 1-8% użądlonych.

Najczęściej występującymi objawami są:

• uogólniona pokrzywka,
• duszność, świszczący oddech, problemy z oddychaniem,
• uczucie ucisku w gardle, obrzęk twarzy, warg, powiek,
• zawroty głowy, omdlenie, spadek ciśnienia,
• nudności, wymioty, biegunka, kolkowe bóle brzucha.

W artykule tym nie rozwijam dalej tematu anafilaksji i postępowania leczniczego.

Najczęściej objawy alergiczne występują w przeciągu 5 do 20 min po użądleniu. U 43,5% pacjentów z objawami ogólnymi pojawiły się one w przeciągu 5 min od użądlenia. Większość najgroźniejszych reakcji wystąpiła w przeciągu 30 min od użądlenia. Reakcja późna występuje z częstością od 1 do 20% przypadków wstrząsu anafilaktycznego.

Przydatną skalą dla lekarza do oceny wielkości odczynu jest skala wg Meullera:

Ocena wielkości odczynu anafilaktycznego na jad owadów wg Meullera:

I – objawy ogólne o nasileniu niewielkim: pokrzywka, świąd, złe samopoczucie

II – reakcja ogólna: objawy jak w I oraz obrzęk, ucisk w klatce, duszność, bóle brzucha, nudności, wymioty, zawroty głowy

III – ostra reakcja ogólna: objawy jak w II oraz dwa lub więcej objawy z następującymi zaburzenia połykania, chrypka, lęk, zaburzenia świadomości

IV – reakcja wstrząsowa, objawy jak w III oraz dwa lub więcej z następujących: spadek ciśnienia, zapaść, nietrzymanie moczu, utrata przytomności

Tylko ok 3-4% pacjentów wśród osób z objawami alergii na jad owadów błonkoskrzydłych wykazuje uczulenie na oba gatunki jednocześnie, czyli jad osy i pszczoły.

Jakie są czynniki prognostyczne wystąpienia ciężkiego przebiegu uogólnionej reakcji ?

Charakter i nasilenie tej reakcji zależy od ilości wprowadzonego jadu, rodzaju owada, miejsca użądlenia i osobniczej wrażliwości.

Wśród dorosłych objawy częściej występują u mężczyzn oraz u osób mieszkających na wsi. Wraz z wiekiem większa jest szansa na wystąpienie objawów ogólnych.

U dzieci rzadziej obserwuje się reakcje uogólnione, częściej alergię wykazują dzieci mieszkające na wsi i chorujące na astmę oskrzelową. Stwierdza się wyższe ryzyko ciężkiej reakcji u dzieci chorujących na alergiczny nieżyt nosa, wyprysk czy astmę. Jednak nie są to wysokie czynniki predysponujące.

Ciężkość wcześniejszej reakcji ma znaczenie prognostyczne: im łagodniejsza jest reakcja wyjściowa tym łagodniejszy jest prognozowany przebieg kolejnego użądlenia.

Uważa się, że jad pszczoły wywołuje częściej reakcje uogólnione i o cięższym przebiegu, jednak nie ma na to jednoznacznych badań.

Zażywanie niektórych leków, np. B-blokerów czy Inhibitorów konwertazy angiotensyny ( ACEI) może nasilać objawy ogólne, ale w tym podpunkcie również badania nie są zgodne.

Najbardziej narażoną grupą są pszczelarze. W porównaniu do populacji generalnej u pszczelarzy reakcje alergiczne występują częściej i mają one cięższy przebieg. W grupie tej zaobserwowano zależność występowania reakcji systemowej od ilości użądleń w roku oraz najniebezpieczniejsze były pierwsze użądlenia w roku.

Czy są jakieś badania które to określą szansę na to czy mam alergię na jad owadów błonkoskrzydłych?

Wykonywanie badań w kierunku swoistych IgE w celu predykcji czy mój organizm zareaguje na użądlenie wstrząsem czy ciężką reakcją nie ma sensu i nie praktykuje się tego. Przyczyną tego są bezobjawowe uczulenia, tzn. dodatnie wyniki u pacjentów u których nic złego nie stanie się po użądleniu. Częstość takich wyników oceniana jest w populacji od 10% do 40% w zależności od badania. Dlatego nie ma sensu wykonywać ich zanim dojdzie do użądlenia bo wynik jest niemiarodajny dla lekarza i nie przyniesie pacjentowi żadnych korzyści.

Kiedy wykonujemy badania swoistych IgE?

Badania te wykonujemy po wystąpieniu u pacjenta reakcji uogólnionej lub nasilonej rekacji miejscowej po minimum 5 tygodniach po użądleniu przez owada, celem kwalifikacji do odczulania.

Leczenie przyczynowe alergii na jad owadów błonkoskrzydłych

Immunoterapia jadem owadów (VIT) jest jedyną metodą zmniejszającą nasilenie miejscowych i uogólnionych reakcji alergicznych u pacjentów z nadwrażliwością na jad owadów.

VIT zapobiega objawom anafilaksji u pacjentów po przebytym zagrażającym życiu epizodzie po użądleniu przez owada, poprawia jakość życia pacjentów.

Kwalifikację do tej formy leczenia przeprowadza lekarz specjalista.

Autor: @mama_alergolog

Bibliografia:

1. Alergia na owady pod redakcją Marity Nittner-Marszalskiej. kategoria: Naukowe rok wydania: 2016