Historia szczepień

Historia szczepień

24 kwietnia, 2019 2 przez Łukasz Durajski

Ten temat mnie ostatnio bardzo zaciekawił, po tym jak oda Was zacząłem dostawać pytania z innej beczki: kiedy powstały ruchy antyszczepionkowe? Ale nie o nich dzisiaj chce pisać, bo czytając sobie literaturę dotyczącą historii szczepień, bo przecież ruchy antyszczepionkowe powstały w tym czasie, co same szczepienia.

Ludzkość boryka się z chorobami zakaźnymi od początku istnienia, bo przecież wirusy i bakterie istniały dużo wcześniej niż gatunek Homo sapiens. Problem polega na tym, że niektóre z nich są na tyle kłopotliwe, że wywołane przez nie epidemie czy nawet pandemie zabijały miliardy ludzi w spisanej historii ludzkości. W wyniku choroby umierało nawet 90% ludzkości.

Epidemia dżumy “odwiedzała” Europe wielokrotnie, swoje żniwa zbierała średnio co 7-10 lat, w VI wieku zabiła blisko 100 milionów ludzi (pawie połowa wszystkich Europejczyków), a w XIV wieku – pochłonęła 200 milionów. Epidemia ospy prawdziwej pochłonęła 60 milionów ludzi. Po pierwszej wojnie światowej grypa hiszpanka zabiła 50-100 milionów ludzi. HIV nazywamy “dżumą XX wieku” również nie był łaskawy, szacuje się, że zabił 25-30 milionów ofiar. Oczywiście świat stoi przed nowymi zagrożeniami, nadal borykamy się z wieloma chorobami.

Pierwszym nazwiskiem, które pojawia się obok szczepień jest Edward Jenner, jako pierwszy dokonał szczepienia przeciwko ospie prawdziwej wdniu 14 maja 1796 roku. Odbyło się to w sposób, który obecnie nawet nie przyśniłby się (szczególnie antyszczepionkowcom): podał on 8-letniemu chłopcu Jamesowi Phippsowi ospę krowiankę (jest to wirusowa choroba zakaźna występująca u bydła domowego i świń wywoływana przez wirusa krowianki VACV). Taki eksperyment w głowie lekarza zrodził się podczas praktyki, którą jako 13-latek odbywał ją u lekarza Ludlowa, wówczas zaobserwował, że osoby pracujące z bydłem nie chorują na ospę prawdziwą, a jedynie na łagodniejsza formę, czyli krowiankę. Malec przechorował krowiankę. Następnie lekarz postanowił zaszczepić go po raz kolejny tym razem ospą prawdziwą. Tym razem chłopiec nie zachorował, a Jenner znalazł sposób na poradzenie sobie z ospą prawdziwą, bo przebieg krowianki był zdecydowanie łagodniejszy i nie kończył się śmiercią. Jenner przedstawił swoje obserwacje członkom Royal Society, którzy uznali, że nie ma naukowych podstaw, aby uznać jego hipotezę za słuszną. Pojawia się pyta: co na to komisja bioetyczna, co na to rodzice dziecka, a gdzie zgoda pisemna na eksperyment? Otóż nie było takowych niestety, a samo działanie lekarza budzi kontrowersje, że narażał chłopca w (wówczas) nieuzasadniony sposób. Niemniej metoda ta okazała się na tyle skuteczna, że rozpowszechniono jej stosowanie, a cały proceder dał początek szczepieniom.

Ospa prawdziwa

Zwana również czarną ospą, była plagą Europy i świata. W 1963 roku odnotowano lokalną epidemię odry we Wrocławiu. Zachorowało wówczas 99 osób, zmarło 7. Podjęto działania pod rygorem, aby osoby, które mieszkały we Wrocławiu otrzymały obowiązkowo szczepienie. Stworzono kordon sanitarny. Nikt bez szczepienia nie mógł ani wejść ani wyjść. Dzięki temu opanowano chorobę już po 2 miesiącach. W Europie odnotowano jeszcze jedna falę ospy prawdziwej w 1972 roku w Jugosławii. Tym razem zachorowało 175 osób, a zmarło 35.

W dniu 8 maja 1980 roku podczas 33. Światowego Zgromadzenia Zdrowia Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała ospę prawdziwą za wyeliminowaną.

Historia drugiego człowieka, który zasłynął m.in. w dziedzinie szczepień również dotyczy przypadku małego chłopca. Tym razem do Louisa Pasteura zgłasza się mama z 9-letnim dzieckiem, które zostało pogryzione przez psa. Wówczas, zresztą podobnie jak teraz, taka infekcja groziła śmiercią. Zdesperowana kobieta prosiła francuskiego chemika i mikrobiologa o pomoc. Tutaj pojawia się pierwszy etyczny problem, Pasteur nie jest lekarzem. Po drugie to eksperyment medyczny, a po trzecie nikt nie był do końca pewien czy pies faktycznie miał wściekliznę. Wówczas mogło to doprowadzić do śmierci dziecka. W 1885 roku pacjent otrzymał szczepionkę, ale szczepienie wykonał pediatra Jaques-Joseph Grancher (dyrektor paryskiego szpitala dla dzieci Hôpital Necker – Enfants Malades). Po trzech miesiącach ponownie zbadano dziecko, u którego nie stwierdzono żadnego uszczerbku na zdrowiu. Tym samym był to pierwszy pacjent zaszczepiony na wściekliznę. Ten naukowiec zasłynął nie tylko jako wakcynolog, do jego osiągnięć zaliczamy m.in. proces pasteryzacji (nazwa pochodzi od jego nazwiska), powołał Instytut Pasteura – renomowana naukowa placówka. Jest również twórcą dwóch innych szczepionek: przeciwko wąglikowi i cholerze. To jego działalność zbudowała świadomość na temat higieny i sterylności w szpitalach.

Kalejdoskop historii szczepień

  • 1796 r.: szczepionka przeciwko ospie prawdziwej
  • 1881 r.: szczepionka przeciwko wąglikowi
  • 1885 r.: szczepionka przeciwko wściekliźnie
  • 1895 r.: szczepionka przeciwko dżumie
  • 1896 r.: szczepionka przeciwko cholerze i durowi brzusznemu
  • 1914r.: szczepionka przeciwko krztuścowi pełnokomórkowa
  • 1921 r.: szczepionka przeciwko gruźlicy (BCG)
  • 1923 r.: szczepionka przeciwko błonicy
  • 1927 r.: szczepionka przeciwko tężcowi
  • 1937 r.: szczepionka przeciwko żółtej gorączce i durowi wysypkowemu
  • 1940 r.: szczepionka przeciwko DTP (błonica, tężec, krztusiec)
  • 1941 r.: szczepionka przeciwko grypie
  • 1954 r.: szczepionka przeciwko polio (inaktywowana, IPV)
  • 1959 r.: szczepionka przeciwko polio (żywa, doustna, OPV) oraz odrze
  • 1967 r.: szczepionka przeciwko śwince
  • 1981 r.: szczepionka przeciwko różyczce, ospie wietrznej, WZW B
  • 1990 r.: szczepionka przeciwko krztuścowi bezkomórkowa
  • 1993 r.: szczepionka przeciwko WZW A
  • 1995 r.: szczepionka przeciwko pneumokokom (polisacharydowa)
  • 1998 r.: szczepionka przeciwko Heamophilus influenzae
  • 2006 r.: szczepionka przeciwko rotawirusom, HPV-4
  • 2009 r.: szczepionka przeciwko HPV-2
  • 2014 r.: szczepionka przeciwko HPV-9

Historia szczepień w Polsce

Nasza historia szczepień ma już ponad 200 lat. W latach 1801-1802 metodę szczepień opracowaną przez Edwarda Jennera wprowadzają do Polski Hiacynt Dziarkowski, Wojciech Jerzy Boduszyński oraz Franciszek Neuhauser. Już sześć lat później w Warszawie powstaje Instytut Szczepień Ospy Krowiej. W 1811 roku decyzją Napoleona Bonaparte rozpoczyna się szczepienie dzieci w szkołach. Pierwszy sukces Polaków to rok 1933, kiedy to odnotowano ostatni zgon z powodu ospy. A w 1937 roku potwierdzono ostatni przypadek ospy rodzimej (czyli tej charakterystycznej dla naszego kraju). Ostatnie trzy przypadki zachorowań i zgonów z powodu ospy prawdziwej odnotowano w latach:

  • 1953 r. (Gdańsk i Gdynia, 13 zachorowań, 2 zgony),
  • 1962 r. (26 zachorowań, bez zgonów),
  • 1963 r. (Wrocław, 99 zachorowań, 7 zgonów).

Kalendarz szczepień w Polsce na przestrzeni lat (od 1960 roku)

źródło: szczepienia.pzh.gov.pl

Kolejność wprowadzania szczepień do polskiego kalendarza

  • 1960 – ospa prawdziwa, gruźlica, błonica, tężec, krztusiec,
  • 1965 – dur brzuszny,
  • 1972 – polio (OPV, żywa, doustna),
  • 1975 – odra,
  • 1980 – rezygnacja ze szczepień: ospa prawdziwa, dur brzuszny,
  • 1989 – różyczka,
  • 1996 – WZW B (żółtaczka typu B),
  • 1996 – polio (IPV, inaktywowana, domięśniowa), podawana u najmłodszych pacjentów (nadal pozostawiono żywą polio),
  • 1996 – wprowadzenie szczepienia przeciwko gruźlicy w pierwszej dobie życia,
  • 2002 – świnka,
  • 2004 – MMR (dla porównania w Wielkiej Brytanii wprowadzoną ją w 1988 roku), rezygnacja z pojedynczych szczepień na odrę i różyczkę,
  • 2007 – HiB (Heamophilus influenzae B),
  • 2016 – rezygnacja z żywej, doustnej polio, wprowadzenie szczepień tylko IPV (inaktywowana, domięśniowa),
  • 2017 – PCV-10, pneumokoki,
  • 2019 – MMR w 6. roku życia (zamiast 10 roku życia wprowadzonego w 2006 roku),
  • 2019 – szczepienie WZW B i gruźlica w dniu wypisu ze szpitala noworodka.

Zachorowania na niektóre choroby w Polsce

Spadek liczby przypadków zachorowań na choroby, na które istnieją szczepionki przed i po wprowadzeniu szczepienia, źródło: gis.gov.pl (7)
Spadek liczby zgonów na choroby, na które istnieją szczepionki, przed i po wprowadzeniu szczepień, źródło: gis.gov.pl (7)
źródło: pzh.gov.pl
* statystyki z 2019 (raport od 1.01 – 15.04.2019 r.)
źródło: pzh.gov.pl
źródło: pzh.gov.pl
źródło: pzh.gov.pl
źródło: pzh.gov.pl
źródło: pzh.gov.pl

Bibliografia:

  1. https://historia.org.pl/2018/01/02/edward-jenner-odkrywca-szczepien-ochronnych-przeciw-ospie-pokonal-wirusa-zarazajac-ludzi-krowianka/
  2. https://histmag.org/Louise-Pasteur-zbawca-ludzkosci-11392
  3. Grzesiowski P., Systemy szczepień w Polsce na tle współczesnych przesądów”, Szkoła Zdrowia Publicznego CMKP, Warszawa, 2018
  4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27256351
  5. who.int
  6. szczepienia.pzh.gov.pl
  7. Stanowisko Krajowego Konsultanta w dziedzinie Zdrowia Publicznego ws. obowiązku szczepień 2018, https://gis.gov.pl/zdrowie/stanowisko-krajowego-konsultanta-w-dziedzinie-zdrowia-publicznego-ws-obowiazku-szczepien/