Nie ma „zbyt małych” dzieci aby zachorować na anoreksję….
4 czerwca, 2019Anoreksja (anorexia nervosa) – jadłowstręt psychiczny, to zaburzenie o podłożu psychicznym, dotyczące przyjmowania pokarmów. Zwykle na anoreksję chorują dziewczęta w wieku dojrzewania. Nie jest to jednak regułą, gdyż zaburzenie to coraz częściej dotyka coraz mniejsze dzieci (również chłopców), a nawet niemowlęta. Anoreksja niemowlęca/anoreksja występująca u małych dzieci, nie jest tożsama z anoreksją, która występuje u starszych dzieci/młodzieży.
Anoreksja niemowlęca (zaburzony proces separacji) – zwykle zaczyna się pomiędzy 6 miesiącem a 2-3 rokiem życia dziecka. Anoreksja niemowlęca, zgodnie z wytycznymi Klasyfikacji diagnostycznej DC 0-3R, występuje gdy dziecko spełnia wszystkie wymienione poniżej kryteria:
- dziecko odmawia spożywania adekwatnej do wieku ilości jedzenia przez co najmniej miesiąc;
- objawy wystąpiły przed ukończeniem przez dziecko 3 r.ż.;
- wyraźny jest niedobór wzrostu u dziecka;
- dziecko nie sygnalizuje głodu, przejawia brak zainteresowania jedzeniem, ale jest silnie zainteresowane eksplorowaniem, interakcjami z opiekunem (lub jednym i drugim);
- odmowa jedzenia nie jest spowodowana chorobą somatyczną lub jakimkolwiek traumatycznym wydarzeniem w życiu dziecka związanym z jedzeniem (np. zakrztuszenie się, zjedzenie zbyt gorącego posiłku, silny ból gardła, brak spokoju i kłótnie rodziców podczas spożywania posiłków przez dziecko).
Jeżeli okres braku zainteresowania jedzeniem u małego dziecka trwa krotko – zwykle jest to coś zupełnie normalnego i nie powinno stanowić powodów do niepokoju ze strony rodziców. Jeśli zaś taka sytuacja jest długotrwała, dziecko nie jest głodne, nie chce jeść, nie przybiera (lub traci) na wadze, należy koniecznie skonsultować tą sytuację z lekarzem.
Zazwyczaj przyczyną wystąpienia anoreksji niemowlęcej są niewłaściwe relacje miedzy opiekunem (zwykle jest to matka) a dzieckiem lub ich brak. W tym wieku bowiem jedzenie to podstawowa i najważniejsza forma porozumiewania się malucha z mamą. Odmowa spożywania pokarmu to komunikat, ze dziecko odczuwa niezaspokojoną bardzo ważną potrzebę – ma za mało/lub nie ma wcale bliskości z matką, czuje się samotne, niekochane, przestraszone. Przyczyna może tkwić również w niewłaściwym karmieniu malucha piersią (nieprawidłowa technika, silne, negatywne emocje matki podczas karmienia). Stres, który przeżywa matka karmionego dziecka (problemy z karmieniem, depresja poporodowa, poczucie, ze nie jest wystarczająco dobrą matką) odczuwa również niemowlę i może się tak zdarzyć, ze zaczyna uciekać od karmienia właśnie po to aby tego napięcia nie współodczuwać.
Inaczej przedstawia się sytuacja jeśli chodzi o anoreksję występującą u starszych dzieci/młodzieży. Do najczęstszych objawów zaliczyć możemy:
- znaczny spadek wagi (często maskowany luźnymi ubraniami);
- eliminacja coraz większej ilości spożywanych produktów;
- pomimo wyraźnej niedowagi dziecko nadal uważa, że nie jest wystarczająco szczupłe i powinno jeszcze więcej stracić na wadze,
- strach przed przybraniem na wadze;
- napięcie, obniżony nastrój, izolacja społeczna;
- obniżona samoocena, nieakceptowanie swojego wyglądu;
- stosowanie leków przeczyszczających, moczopędnych, wymioty;
- stosowanie rygorystycznych diet, głodówek;
- bardzo częste, intensywne uprawianie sportu (w celu „pozbycia się” kalorii po spożytym posiłku);
- przewlekłe zmęczenie, trudności z koncentracją uwagi;
- nieustanne liczenie kalorii, odmierzanie ilości jedzenia;
- unikanie jedzenia posiłków w towarzystwie innych ludzi;
- zaburzenia hormonalne (u dziewczynek wystąpienie nieregularnych miesiączek lub całkowity ich zanik);
- wypadanie włosów, łamliwość paznokci;
- zaburzenia procesu termoregulacji, nieustanne odczuwanie zimna.
Przyczyny anoreksji u dzieci/młodzieży
Nie ma jednej konkretnej przyczyny odpowiedzialnej za powstawanie tego zaburzenia, jest to problem wieloczynnikowy:
- czynniki rodzinne (geny, sytuacja domowa/rodzinna dziecka)
- nietraktowanie jedzenia przez rodziców wyłącznie jako zaspokojenie jednej z podstawowych potrzeb fizjologicznych ich dziecka. Niestety często rodzice, za pomocą jedzenia, np. słodyczy, chcą wpływać na zachowanie dziecka. „Jesteś grzeczna – dostaniesz batonika, jesteś niegrzeczna – nie dostaniesz”. Dziecko w ten sposób uczy się, że słodycze są czymś niezwykle atrakcyjnym, nierozerwalnie połączonym z nagrodą. Tego typu sytuacje mają ogromny wpływ na kształtowanie się nawyków żywieniowych dziecka. Takie dzieci, jako nastolatki mogą mieć większe szanse na wystąpienie zaburzeń odżywiania, problemów z jedzeniem (jedzą „emocjonalnie”, nagradzają się za pomocą jedzenia, itp.) Bywa również tak, że rodzice najbardziej na świecie cieszą się gdy ich dziecko „ładnie zje” – biją brawo, głośno komunikują swój zachwyt, mówią innym o tym jak to ich maluch „pięknie je” (czyli jest bardzo „grzeczny”) Dziecko słyszy te komunikaty i znowu – łączy jedzenie z nagrodą.
- zbyt duża kontrola dziecka ze strony rodziców, nieustanne sprawdzanie go, bycie „zbyt blisko”, brak zgody na usamodzielnienie się, decydowanie o sobie;
- ogromne oczekiwania rodzica względem swojego dziecka (często absolutnie nieadekwatne do jego możliwości), nieustanna presja do osiągania coraz lepszych wyników w szkole, w sporcie, porównywanie do innych dzieci;
- blokowanie możliwości wyrażania uczuć (zwykle tych negatywnych) przez dziecko, brak rozwiązywania sytuacji, które stanowią dla niego trudność (zostawienie dziecka „samemu sobie” z problemem, spowodowanie w ten sposób skumulowanie się wielu emocji);
- wzbudzanie poczucia winy w dziecku poprzez ciągłe nakłanianie go do zjedzenia posiłku „do ostatniego kęsa” („tyle czasu robiłam ten obiad”, „takie drogie są produkty w obecnych czasach”, „dzieci z Afryce głodują”);
- napięta atmosfera w domu, konflikty między rodzicami, brak spokoju;
- nerwowa atmosfera podczas spożywania posiłków przez rodzinę;
- zła sytuacja domowa – zaniedbanie, odrzucenie, alkoholizm rodzica, przemoc.
2. czynniki osobowościowe (m.in. nadmierna potrzeba kontroli, wysoka emocjonalność i niska samoocena, perfekcjonizm, potrzeba rywalizacji)
3. czynniki społeczno-kulturowe:
- w obecnych czasach na bycie szczupłym jest kładziony coraz większy nacisk, presja, którą dziecko widzi i słyszy dookoła (reklamy w tv, szczupłe lalki, zdjęcia modelek, celebrytek w mediach społecznościowych). Drugą, również częstą przyczyną, bywa ogromna chęć kontroli (jeśli nie potrafię kontrolować sytuacji rodzinnej, niepowodzeń szkolnych, trudności społecznych, a jednocześnie odczuwam z każdej strony mnóstwo różnych wymagań – żeby sobie z tym poradzić – jedzenie – to jedyna sfera, na którą mam 100% wpływ, więc zaczynam to kontrolować aby poczucie kontroli zostało zaspokojone, aby poczuć się sprawczą osobą, od której chociaż to zależy). Według badań psychologicznych kiedy przeciętna nastolatka ogląda zdjęcia szczupłych modelek jej samoocena spada aż o 25%.
Leczenie anoreksji
W pierwszej kolejności należy wykluczyć choroby somatyczne, np. choroby układu pokarmowego, oddechowego, układu krążenia, zaburzenia metaboliczne, alergie itp. (zalecana jest tutaj konsultacja lekarska), a także zaburzenia integracji sensorycznej (dziecko może odmawiać jedzenia pewnych pokarmów z powodu występowania podczas ich spożywania u niego nieprzyjemnych, silnych odczuć). Należy również sprawdzić czy „odpowiednia ilość jedzenia”, którą spożywa nasze dziecko jest za mała jak na jego wiek, czy za mała dla nas, rodziców (uważamy, że powinno jeść więcej, mamy błędne wyobrażenia odnośnie ilości pokarmu jakie powinno spożywać nasze dziecko). Wtedy oczywiście odmowa jedzenia przez dziecko jest reakcją na przekarmianie go. Jeżeli na anoreksję choruje małe dziecko – terapii poddani powinni być rodzice.
Należy wyraźnie przyjrzeć się relacjom panującym w danej rodzinie, znaleźć źródła wystąpienia problemu i koniecznie wprowadzić zmiany w schematach rodzinnych (praca nad poprawą komunikacji w rodzinie, rozpoznawaniem i zaspokajaniem swoich i reszty rodziny potrzeb, zmianą zachowania).
Leczenie anoreksji u
starszych dzieci i młodzieży – tutaj podstawą jest psychoterapia, czasem
potrzeba jest farmakoterapia. W skrajnych przypadkach niezbędna jest
hospitalizacja i karmienie dojelitowe. W przypadku anoreksji niemowlęcej często
zalecana jest terapia
w zakresie relacji mama-dziecko. Konieczna jest tu również psychoedukacja
rodziców (dotycząca m.in. choroby dziecka, właściwego odżywiania go, lepszego
zrozumienia emocji). Ponadto, jeśli matka dziecka cierpi na depresję poporodową
– niezbędne jest jej leczenie.
Pamiętajmy, że to my – rodzice od samego początku kształtujemy w dziecku jego stosunek do wielu kwestii, do tego jak traktuje siebie samego, swoje ciało, innych ludzi, ale również jak traktuje jedzenie, jaki ma do niego stosunek…
To dzięki nam, rodzicom, dziecko uczy się wielu kwestii, także tych związanych z odżywianiem. Dlatego tak ważny jest nasz czas, który poświęcamy dziecku, nasza uwaga i nasze wsparcie, które możemy mu ofiarować. Stwórzmy z nim bezpieczną więź. Bądźmy obok, bądźmy uważni i reagujmy na potrzeby naszych dzieci. Dbajmy o jakość komunikacji w naszej rodzinie, szanujmy swoje zdanie i swoje emocje. A jeśli chodzi o jedzenie – traktujmy je „normalnie”, nie wykorzystujmy jako środka do poprawy zachowania dziecka (nagroda/kara), jedzmy razem, w spokojnej atmosferze, bez zmuszania dziecka do spożycia całego posiłku.
Ewa Sękowska-Molga
psycholog dzieci i młodzieży
instagram: mama_psycholog_dzieciecy