Pępek świata – czyli parę słów o prawidłowych i nieprawidłowych stanach pępka

Pępek świata – czyli parę słów o prawidłowych i nieprawidłowych stanach pępka

3 października, 2018 4 przez Pan Skalpel

Wiele osób może zastanawiać się – co można pisać odnośnie pępka ???

Tak naprawdę pępkowi możnaby poświęcić osobny rozdział w książce dotyczącej chirurgii/pediatrii/neonatologii. Ale zacznijmy od stanu prawidłowego i co należy z pępkiem robić od pierwszego dnia życia Waszego dziecka.

PIELĘGNACJA PĘPKA
Kikut pępowiny jest pozostałością płodowego “łącznika” między matką i dzieckiem – to dzięki temu połączeniu dziecko może być odżywiane i może prawidłowo się rozwijać.
Tak naprawdę pielęgnacja ta nie odbiega wiele od zasad podstawowej higieny dziecka. Warto jednak zwrócić uwagę na kilka aspektów istotnych dla korzystnego gojenia.
Możecie spotkać się z techniką pielęgnacji tzw. “na sucho” – na czym ona polega ? Myjemy całe dziecko (łącznie z kikutem pępowiny) ciepłą wodą, następnie dokładnie osuszamy kikut pępowiny. PĘPEK MOŻE ZOSTAĆ ZAMOCZONY WODĄ – kiedyś uznawano, że zwiększa to ryzyko zakażenia – nie jest to prawda, jeśli dokładnie wytrzecie całe dziecko.
Osuszanie musi być dokładne, ale i ostrożne – aby nie zahaczyć kikuta pępowiny. Podobnie przy zakładaniu pieluszki należy ją podwinąć, aby kończyła się pod pępkiem.
Dodatkowo możecie użyć popularne preparaty dezynfekujące (np. zawierających octenidynę) – po nałożeniu jego powinniście przetrzeć jałowym gazikiem lub poczekać, aż wszystko odparuje.
Prawidłowe gojenie kikuta pępowiny zapewnicie właśnie suchymi warunkami (nie unikajcie przez to kąpieli dziecka!) oraz zakładaniem przewiewnych ubranek, które nie będą uciskające na okolicę pępka. W miarę możliwości należy ograniczyć układanie dziecka na brzuszku, aż do momentu odpadnięcia kikuta.

Nie używamy kremów, maści, zasypek – one zwiększają ryzyko zakażenia pępka!
Również stosowanie fioletu gencjany jest przeciwwskazane – jest to metoda historyczna, z uwagi na barwę może maskować zaczerwienienie obecne przy stanach zapalnych.

Większość kikutów pępowinowych odpada przez pierwsze 2 tygodnie życia Waszego dziecka (jeśli nastąpi to w 3. tygodniu jest to także norma).
Jeśli w Waszej ocenie kikut “wisi na włosku” – nie pomagajcie mu i odrywajcie go – po kilku dniach odpadnie sam (Wasz manewr mógłby doprowadzić do miejscowego zranienia co zwiększa ryzyko infekcji).  W przypadku, gdy kikut nie chce odpaść powyżej 3.tygodnia życia należy skonsultować się z lekarzem. Kikut pępowiny, który ma założoną przez położników klamrę trochę dalej niż zwykle, może “osuszać się” trochę dłużej – czasami jako chirurdzy dziecięcy zakładamy poniżej klamry podwiązkę (rodzaj jałowej niteczki), która zostanie zaciśnięta i przyspieszy proces odpadnięcia kikuta.

Pierwsze dni po odpadnięciu kikuta są bardzo istotne, dlatego obserwujcie bacznie pępek Waszego dziecka. Nadal obowiązuje pielęgnacja na sucho, tutaj mogą przydać Wam się specjalne patyczki higieniczne, które możecie nasączyć preparatem dezynfekcyjnym i dokładnie wytrzeć pępek( zwłaszcza jego zagłębioną część).
W przypadku niepokojących objawów mogących wskazywać na stan zapalny, niezwłocznie zgłoście się do lekarza. Jakie objawy ma zakażenie pępka, jakie są inne choroby pępka, jak je leczyć – o tym w kolejnym poście.

CHOROBY PĘPKA

Kontynuując temat dotyczący pępka, przytoczę kilka najczęstszych chorób z którymi spotykamy się jako chirurdzy dziecięcy.

> ZAKAŻENIE KIKUTA PĘPOWINY
Jest to stan zapalny dotyczący szczątkowej części pępowiny, zwykle jest to związane z przedłużonym utrzymywaniem się kikuta (przedłużony czas to > 2 tygodni od porodu). Naturalnym procesem “dojrzewania” kikuta jest obsuszanie jego tkanek, następnie dochodzi do jego odpadnięcia. W przypadku gdy kikut nie chce odpaść, a dziecko ma już >4 tygodnia życia – wówczas wskazana jest konsultacja chirurgiczna.

Istotnymi informacjami dla lekarza będzie to, czy dziecko gorączkuje, czy występuje wyciek treści z kikuta lub okolicy pępka (wydzielina może mieć nieprzyjemny zapach), czy skóra otaczająca jest zaczerwieniona.

Czy są szczególne sytuacje, w których dziecko jest narażone na zakażenie struktur pępka ?
TAK – takimi czynnikami ryzyka jest zakażenie matki w trakcie ciąży, poród w warunkach zakażonych, dzieci urodzone przedwcześnie (tzw. wcześniaki czyli <36 tygodnia ciąży), dziecko z małą masą urodzeniową, zaburzenia odporności, przedwczesny odpłynięcie wód płodowych, wada serca u dziecka, zespół Downa.

W przypadku przedłużonego czasu odpadnięcia kikuta, najczęściej chirurg zakłada podwiązkę (rodzaj jałowej nitki) blisko skóry brzuszka dziecka, aby przyspieszyć proces “obsuszania się” kikuta pępowinowego. Gdy z uzyskanych od Was informacji, lekarz będzie podejrzewał inną chorobę pępka – wówczas zaleci dalszą diagnostykę celem oceny pozostałości płodowych związanych z pępkiem (opowiem o nich za chwilę).

Zwykle przy zakażeniu kikuta należy usunąć włóknikowy strup, następnie osusza się tkanki 70% spirytusem – nie róbcie tego sami! O konieczności takiej interwencji zdecyduje chirurg dziecięcy. W przypadku braku poprawy stosuje się przyżeganie azotanem srebra (nie jest to zabieg bolesny dla dziecka) – srebro ma udowodnione działanie bakteriobójcze.
Należy zdać sobie sprawę, iż leczenie takiego zakażenia może trwać kilka tygodni. W trakcie leczenia konieczna jest Państwa wytrwałość oraz wzmożona obserwacja dziecka.

UWAGA !
Jednak w przypadku,  gdy występuje znaczny wyciek treści z pępka z towarzyszącym jego zaczerwienieniem, dziecko jest apatyczne, gorączkuje, niechętnie pije – należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza! Związane jest to z ryzykiem rozwoju posocznicy (czyli bezpośredniego zagrożenia życia) – wówczas lekarz pobierze posiew  (badanie mikrobiologiczne) wydzieliny z pępka, włączy antybiotykoterapię dożylną. Czasami konieczne będzie mechaniczne oczyszczenie tkanek pępka – wszystko odbędzie się warunkach szpitalnych.

> ZAPALENIE PĘPKA
Po odpadnięciu kikuta, wnętrze pępka może nadal być wilgotne. W tym okresie występuje zwiększone ryzyko infekcji – dlatego bardzo istotna jest wzmożona pielęgnacja!

Czemu jest to tak ważne?
Ponieważ zapalenie pępka związane jest najczęściej z zakażeniem bakteryjnym. Zakażenie może być samoistne (predyspozycja wrażliwych tkanek dziecka do infekcji) lub wskutek nieprawidłowej higieny.

Jak dochodzi do zakażenia?
Może do tego dochodzić z zewnątrz (od strony pępka) poprzez drobnoustroje ze skóry dziecka, lub od wewnątrz (od strony jamy brzusznej) w przypadku połączenia płodowego z jelitem lub drogami moczowymi.

Tak jak wcześniej wspominałem – główną zasadą pielęgnacji pępka jest metoda “na sucho”.

Skąd mam wiedzieć, że to zapalenie pępka?
Gdy wokół pępka pojawia się zaczerwienienie, czasami niewielki obrzęk oraz zauważyliście ślad wydzieliny na gaziku lub pampersie – prawdopodobnie jest to zapalenie pępka.

Co z tym robić dalej?
Zwykle zalecamy przemywanie wnętrza pępka higienicznym patyczkiem nasączonym 70% spirytusem. Powoduje miejscowe odkażenie oraz osuszenie tkanek pępka. Jeśli macie wątpliwości lub zaczerwienienie jest znaczne – koniecznie zgłoście się do lekarza!

> POZOSTAŁOŚCI ŻYCIA PŁODOWEGO…

Muszę na wstępie wytłumaczyć co to jest MOCZOWNIK. To płodowe pasmo biegnące wewnątrz pępowiny, po urodzeniu tworzy więzadło pępkowe pośrodkowe biegnące na przedniej ścianie brzuszka dziecka (jest to widoczne tylko od wnętrza jamy brzusznej). Struktura ta łączy pępek ze szczytem pęcherza moczowego. Prawidłowo moczownik zaczyna zanikać w 8. tygodniu ciąży.

W przypadku, gdy proces zanikania jest zaburzony – mogą powstać różne patologie pozostałości płodowych struktur pępka:

– drożny moczownik – nie doszło do prawidłowego zaniku w życiu wewnątrzmacicznym, wówczas obserwuje się wyciek moczu przez pępek (charakterystycznych zapach moczu wydzieliny z pępka)
– torbiel moczownika – w środkowej części moczownik tworzy izol必利勁
owany zbiornik treści surowiczej, czasami dochodzi do zakażenia tej treści
– szczelina pępkowa – moczownik jest otwarty od strony pępka – można wówczas włożyć fragment cienkiego cewniczka przez otwór w pępku
– uchyłek pęcherzowy – moczownik jest otwarty (drożny) od strony pęcherza moczowego – tworzy się wówczas uwypuklenie ściany pęcherza co sprzyja zastojowi moczu i infekcją dróg moczowych.

Jak zdiagnozować w/w choroby?
Najlepszą metodą jest USG jamy brzusznej z dokładną oceną narządów jamy brzusznej i szczegółową oceną struktur wokół pępka i na przedniej ścianie brzucha. Zwykle w przypadku przetrwałego moczownika radiolog bez problemu potwierdzi obecność takiej anomalii rozwojowej.

Choroby pępka związane z pozostałościami życia płodowego zwykle ujawniają się nieco później (ok.2-3miesiąca życia).

Większość przetrwałych struktur samoistnie zanika do 4-6 miesiąca życia. W przypadku utrzymywania się przetoki > 6mż – wskazany jest zabieg operacyjny.
Jeśli występuje połączenie między pępkiem a jelitem cienkim (przetrwały przewód żółtkowo-jelitowy – tzw uchyłek Meckela) – zabieg operacyjny polega na usunięciu połączenia z częściowym wycięciem uchyłka wraz z przylegającym fragmentem jelita.
Gdy występuje połączenie pępka z pęcherzem moczowym – należy radykalnie usunąć całe połączenie, aby nie zaburzyć czynności pęcherza moczowego na przyszłość.

> INNE CHOROBY
Czasami po epizodach zapalenia pępka, lub zupełnie samoistnie – tworzą się specyficzne “guzki” wewnątrz pępka. Są to zwykle pojedyncze zmiany. Często przy codziennej pielęgnacji dziecka, dochodzi do podkrwawiania ze zmiany. Najczęstszymi guzkami wewnątrz pępka są ziarniniaki pępka oraz torbiele pępka.
Postępowanie w obydwu przypadkach jest takie samo – należy całkowicie je usunąć oraz wykonać plastykę pępka w trakcie zabiegu operacyjnego.

Osobny temat jest przepuklina pępkowa – jej poświęcę osobny wpis.

Pozdrawiam,
Pan Skalpel

 

(www.facebook.com/PanSkalpel/