Stres przed egzaminami- czyli wszystko co rodzic powinien wiedzieć na temat stresu u dziecka, który towarzyszy egzaminom.

Czym różni się STRES PRZED EGZAMINAMI od LĘKU EGZAMINACYJNEGO?

Te pojęcia są bardzo często mylone i stosowane wymiennie, ale uwierzcie różnica jest wielka!

STRES PRZED EGZAMINAMI to uczucie niepokoju, które występuje przed, w trakcie i czasami również po egzaminie. Chcę podkreślić, że stres związany z sytuacjami, kiedy będziemy oceniani jest obecny tak naprawdę u większości osób, które podchodzą do egzaminu i ma on również swoją pozytywną funkcję.

Jednakże LĘK EGZAMINACYJNY, jest już jednostką chorobową i aby taką diagnozę postawić musimy stwierdzić szereg objawów, które upośledzają codzienne funkcjonowanie jednostki. Lęk egzaminacyjny występuje znacznie rzadziej niż odczuwany prawie przez wszystkich stres w sytuacjach, kiedy nasza wiedza poddawana jest ewaluacji.

Lęk egzaminacyjny jest zaburzeniem psychicznym należącym do zaburzeń lękowych. Według najnowszych klasyfikacji jest on formą fobii społecznej.

Diagnoza powinna być zawsze postawiona przez specjalistę, który przeprowadzi dokładne badanie psychiatryczne i wywiad środowiskowy.

Jakie są objawy lęku egzaminacyjnego?

Lęk egzaminacyjny, jest zaburzeniem, które ma dwie komponenty:

1. SOMATYCZNĄ, czyli pewne doznania, które odbieramy z naszego ciała w sytuacji stresowej. Odczucia te nie są typowe tylko dla sytuacji kiedy podchodzimy do egzaminu. Generalnie we wszystkich sytuacjach, które generują w nas lęk, nasze ciało będzie dawało nam podobne sygnały. Pacjenci opisują je jako niemiłe, niekomfortowe, często dodatkowo jeszcze nasilające uczucie niepokoju. Każda osoba odbiera je w trochę innym natężeniu i w innej konfiguracji. Są to:

• napięcie w ciele, objawiające się jako napięcie mięśni, sztywność karku
• skurcze i ból żołądka, czasem nudności i wymioty
• biegunka
• suchość w ustach
• pocenie się
• przyspieszone tętno, uczucie walenia serca, zawroty głowy, uczucie jakby miało się zemdleć, omdlenie
• uczucie “guli w gardle”, drżenie głosu
• uczucie ścisku w klatce piersiowej, utrudnione oddychanie
• drżenie nóg, tzw. „miękkie kolana”

1. KOGNITYWNĄ (poznawczą), czyli w wymiarze naszych przekonań i myśli. Są to typowe myśli, które nasilają niepokój. Na ogół dotyczą one:

1. Porównywania się do innych np. „Tylko ja tak źle wypadnę na tym teście”
2. Wątpliwości co do swojej wiedzy, kompetencji np. „Jeśli tego nie zdam to znaczy, że jestem beznadziejny”
3. Negatywnych konsekwencji wynikających z wyniku egzaminu np. „Wszyscy pomyślą, że jestem głupi”

Myśli te podtrzymują i karmią lęk egzaminacyjny, a przez to zwiększają uczucie lęku i nieprzyjemne doznania z naszego ciała.

Kiedy lęk przed egzaminami należy leczyć?

Stres przed egzaminami leczymy wtedy, kiedy objawy są na tyle nasilone, że możemy postawić diagnozę lęku egzaminacyjnego (zaburzenie z grupy zaburzeń lękowych). To sytuacja kiedy stres przed egzaminem jest tak wysoki, że utrudnia lub wręcz uniemożliwia podejmowanie logicznych decyzji i działa demotywująco.

Nadmierny stres, który klasyfikujemy już jako LĘK EGZAMINACYJNY może być powodem:

• Problemów w przyswajaniu wiedzy w czasie kiedy dziecko przygotowuje się do egzaminu
• Problemów z koncentracją w trakcie uczenia się lub/i w trakcie egzaminu. W skrajnych przypadkach pacjenci opisują, że czują się tak jakby ktoś im wymazał całą wiedzę z głowy i w rezultacie oddają niewypełnioną kartę egzaminacyjną
• Niepowodzenia lub osiągnięcia gorszego wyniku, co przekłada się na słabsze rezultaty akademickie i na przykład dostanie się do gorszej szkoły, niż wskazują na to możliwości i wiedza dziecka
• Nasilonych objawów somatycznych, czyli bodźców, które generuje nasze ciało w sytuacji stresowej. W skrajnych sytuacjach może to być omdlenie w trakcie egzaminu, które uniemożliwia jego ukończenie.
• Problemów ze snem
• Unikania chodzenia do szkoły

Jak leczy się lęk egzaminacyjny?

Strategia leczenia, jak prawie zawsze, zależy od paru czynników:

• Nasilenia zaburzenia (jeśli mamy średnie bądź ciężkie na ogół nie da się obejść bez leków)
• Preferencji i możliwości zarówno rodziców jak i pacjenta (niektórzy rodzice nie akceptują leczenia za pomocą leków bądź dziecko ze względów czasowych nie jest w stanie uczestniczyć w cotygodniowych seansach)
• Czasu jaki nam pozostał do bardzo ważnego egzaminu. Jeśli tego czasu jest niewiele, na przykład został tylko tydzień, terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym nie ma wtedy sensu. Oczywiście w przypadku kolejnych egzaminów jest duża szansa, że taka terapia rezultaty przyniesie. Natomiast w przypadku tego zbliżającego się konkretnego egzaminu, po prostu nie mam na nią czasu i wtedy trzeba rozważyć terapię lekami.

Jeżeli zdecydujemy się na opcję terapii to, w zależności od wieku pacjenta i nasilenia objawów, możemy stosować terapie w tych nurtach:

• poznawczo-behawioralnym
• akceptacji i zaangażowania
• skoncentrowaną na współczuciu

Jeśli do opcji terapii, dokładamy leki lub jeśli leki stosujemy samodzielnie bez terapii, to generalnie zalecane są preparaty z tych dwóch grup:

• SSRI czyli selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny
• Propranolol, czyli lek z grupy beta blokerów (zwłaszcza przy bardzo silnych objawach somatycznych)

Jak rodzic może wspierać dziecko, które stresuje się przed egzaminem?

Rodzic powinien przede wszystkim zdawać sobie sprawę z tego, że stres jaki odczuwa przed egzaminem dziecko jest w większości przypadków normalny. Chcę tu jeszcze raz przypomnieć, że aby mówić o mieszczącym się w granicach normy stresie, poziom stresu nie powinien być na poziomie lęku egzaminacyjnego, które jest już zaburzeniem wymagającym profesjonalnej pomocy.

W przypadku gdy dziecko chce się podzielić swoimi obawami związanymi z nadchodzącym egzaminem, rodzic powinien dziecko zrozumieć. W żadnym wypadku nie negować uczuć mówiąc np. “Co ty, tyle już egzaminów miałeś i cały czas się stresujesz?”. Podstawa to dziecko wysłuchać, być dostępnym i empatycznym.

Jeśli dziecko nic nie wie na temat pozytywnej roli stresu, rodzic może o tej kwestii opowiedzieć. Często już sam fakt dowiedzenia się o tym, że stres przed egzaminem ma swoją ważną pozytywną funkcję, pozwala się dziecku uspokoić.

Mimo tego, że nauki może być sporo, a wolnego czasu niewiele, rodzic powinien zachęcać dziecko do spotkań z przyjaciółmi i aktywności fizycznej.Dziecko powinno też wiedzieć, że rodzic akceptuje jego wybory odnośnie sposobu nauki i ścieżki akademickiej.

Oczywiście takie podstawy jak: odpowiednie warunki do nauki, czyli czyste i ciche pomieszczenie, dostosowane do potrzeb dziecka żywienie oraz ilość i jakość snu, są niezbędne i powinny być przez rodzica zapewnione.

Czego rodzic nie powinien robić jeśli dziecko stresuje się przed egzaminami?

• Przypominać, a raczej wypominać, dziecku na przykład ile to pieniędzy wydał, aby zapisać dziecko na lekcje dodatkowe
• Porównywać dziecka do innych “pracowitych” kolegów czy rodzeństwa
• Oczekiwać, że dziecko dostanie się na jeden konkretny kierunek
• W demotywujący sposób komentować to, w jaki sposób uczy się dziecko. Na przykład “Jeśli tak będziesz się przgotowywać do egzaminu to zapomnij o studiach”.
• Wypominać dziecku porażek
• Wywracać życia rodzinnego do góry nogami i rezygnować z panującej dotychczas rutyny, tylko po to, aby stworzyć dla dziecka “niby” idealne warunki nauki. Życie powinno toczyć się dalej, a dziecko powinno znaleźć w nim czas i przestrzeń na swoje obowiązki.

Autor: dr n med. Joanna Kiyak (IG: @mamapsychiatradzieciecy)

Bibliografia:

1. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). American Psychiatric Pub, 2013.
2. Wren, Douglas G., and Jeri Benson. “Measuring test anxiety in children: Scale development and internal construct validation.” Anxiety, Stress & Coping 17.3 (2004): 227-240.
3. King, Neville J., Thomas H. Ollendick, and Eleonora Gullone. “Test anxiety in children and adolescents.” Australian Psychologist 26.1 (1991): 25-32.
4. Costello, E. Jane, Helen L. Egger, and Adrian Angold. “Epidemiology of anxiety disorders.” Phobic and anxiety disorders in children and adolescents: A clinician’s guide to effective psychosocial and pharmacological interventions (2004): 61.
5. Von Der Embse, Nathaniel, Justin Barterian, and Natasha Segool. “Test anxiety interventions for children and adolescents: A systematic review of treatment studies from 2000–2010.” Psychology in the Schools 50.1 (2013): 57-71.
6. Cuijpers, Pim, et al. “The efficacy of psychotherapy and pharmacotherapy in treating depressive and anxiety disorders: A meta‐analysis of direct comparisons.” World Psychiatry 12.2 (2013): 137-148.
7. Ipser, Jonathan C., et al. “Pharmacotherapy for anxiety disorders in children and adolescents.” Cochrane Database of Systematic Reviews 3 (2009).