Owsiki u dziecka

Jedną z najczęstszych infekcji pasożytniczych wśród dzieci jest owsica – choroba wywoływana owsikiem ludzkim (Enterobius vermicularis). Choroba ta dotyka w szczególności dzieci w żłobkach, przedszkolach, szkołach czy internatach. Ale może również dotyczyć dorosłych. Co prawda infekcja ta wiąże się z niskim ryzykiem poważnych powikłań, ale jest to infekcja uciążliwa, powodująca dyskomfort, zażenowanie oraz nieprzyjemne objawy. Dlatego też warto posiadać wiedzę nt. owsików oraz właściwego postępowania i leczenia, tak aby w przypadku owsicy u dzieci odpowiednio, właściwie i skutecznie zareagować.

Owsiki u dzieci – co to jest?

Owsik ludzki (Enterobius vermicularis) to pasożyt zaliczany do grupy nicieni. Występuje wyłącznie u człowieka i jest pasożytem jelita grubego i końcowego odcinka jelita cienkiego.

Samice owsika osiągają ok 9-12 mm długości i 3-5 mm grubości, a samce odpowiednio 3-5 mm i 0,1-0,2 mm. Cechą charakterystyczną owsików jest otwór gębowy, zakończony kurczliwymi wargami, za pomocą których robaki przyczepiają się do błony śluzowej jelit i wysysają treść pokarmową. Samce po zapłodnieniu samic giną, a samice składają jaja w okolicy odbytu lub w przypadku kobiet na przedniej ścianie pochwy. Po złożeniu jaj samice giną.

Jaja owsików składane są poza organizmem człowieka i tam mogą przetrwać przez około 3 tygodnie. Złożenie jaj w okolicy odbytu oraz lepka wydzielina pokrywająca te jaja sprawia, że chory odczuwa świąd i drapiąc się przenosi jaja na ręce i na znajdujące się w pobliżu przedmioty a także do ust. W ten sposób jaja owsików trafiają do przewodu pokarmowego i z nich w jelicie wylęgają się owsiki i dojrzewają w ciągu 2-4 tygodni. Jest to doustna droga zarażenia tzw. autoinfekcja. Ale zarażenie owsikiem może następować również drogą wziewną, ponieważ jaja owsików mogą unosić się w powietrzu i razem z nim mogą być wdychane. Ponadto zarażenie owsikiem może być infekcją wsteczną – tzw. retroinfekcją – wtedy, kiedy ze złożonych w okolicy odbytu jaj wylegają się larwy i wracają przez odbytnicę do jelita.

Owsiki u dzieci – objawy zarażenia

Typowymi, choć nie występującymi zawsze objawami zarażenia owsikiem są:

• Odczuwalny i nasilający się w nocy świąd odbytu i okolic
• Zaczerwienienie i wypryski w okolicy odbytu
• Nudności i bóle brzucha
• Brak apetytu
• Osłabienie
• Problemy ze snem
• Problemy z koncentracją
• Podkrążone oczy
• Anemia
• Obgryzanie paznokci

Czasem, w przypadku zarażenia owsikiem może dochodzić do powikłań takich jak:

• Zapalenie wyrostka
• Zapalenie jelita grubego
• Zapalenie otrzewnej
• Zapalenie jajowodu

Dlatego też w przypadku podejrzenia, że u dziecka mogło dojść do zarażenia owsikiem należy podjąć właściwe kroki.

Owsiki u dzieci – rozpoznanie zarażenia

W przypadku zaobserwowania u dziecka niepokojących objawów warto skonsultować się z lekarzem. Można i należy spróbować samodzielnie rozpoznać infekcję. Rozpoznanie to opiera się na zaobserwowaniu osobników dojrzałych w okolicy odbytu lub w kale. Innym sposobem jest mikroskopowe stwierdzenie jaj owsików w wymazie okołoodbytniczym. Niestety nie zawsze się to udaje a szanse wykrycia jaj zwiększają się wraz z powtarzaniem tego badania.

Owsiki u dzieci – leczenie zarażenia

W przypadku rozpoznania owsicy i/lub występowania charakterystycznych objawów zarażenia warto udać się do lekarza, który zleci odpowiednie leczenie.

W leczeniu owsicy stosuje się leki zawierające:

• Pyrantel (Pyrantelum Medana, Pyrantelum Polpharma)
• Albendazol (Zentel)
• Mebendazol (Vermox)

Owsiki u dzieci – leki dostępne bez recepty

            Spośród leków wymienionych powyżej jedynie Pyrantel w postaci zawiesiny doustnej dostępny jest bez recepty.

Pyrantel jest substancją leczniczą o działaniu przeciwpasożytniczym. Działa na robaki obłe w obrębie przewodu pokarmowego. Blokuje przewodnictwo nerwowo-mięśniowe (porażenie mięśni nicieni), co prowadzi do unieruchomienia pasożytów w świetle przewodu pokarmowego. Unieruchomione robaki w wyniku ruchów perystaltycznych zostają usunięte z jelita.

Pyrantel działa na formy dojrzałe i na pasożyty we wczesnym stadium rozwoju. Nie działa na larwy, dlatego też konieczne jest ponowne podanie właściwej dawki leku zawierającego pyrantel po 2-3 tygodniach.

Pyrantel stosuje się w dawce 11 mg/kg m.c. jednorazowo. I dawkę to powtarza się po 2-3 tygodniach.

Lek zawierający Pyrantel należy stosować w czasie lub po posiłku i ostrożnie u osób z zaburzeniami wątrobowymi, w stanie niedożywienia i ze zdiagnozowaną niedokrwistością.

Mimo, że Pyrantel w postaci zawiesiny dostępny jest bez recepty, jego stosowanie należy skonsultować z lekarzem.

Owsiki u dzieci – leki dostępne na receptę

Leki zawierające Albendazol i Mebendazol dostępne są tylko na receptę.

Albendazol to pochodna benzimidazolu o działaniu przeciwrobaczym.
Mechanizm jego działania polega na hamowaniu polimeryzacji tubuliny, co uniemożliwia wchłanianie glukozy przez pasożyta i powoduje jego śmierć. Działa na jaja, larwy i postaci dorosłe takich pasożytów jak owsik ludzki, glista ludzka, włosogłówka ludzka, tęgoryjec dwunastniczy, tęgoryjec amerykański, węgorek jelitowy, tasiemce z rodzaju Taenia. W przypadku zarażenia owsikiem podaje się jednorazowo 400 mg albendazolu we wszystkich grupach wiekowych.

Mebendazol to również pochodna benzimidazolu o silnym działaniu przeciwpasożytniczym, stosowanym w zakażeniu owsikiem, glistą ludzką, tęgoryjcem amerykańskim, tęgoryjcem dwunastniczym, włosogłówką i węgorkiem jelitowym. Podobnie jak Albendazol wpływa na procesy metaboliczne pasożytów, hamuje wchłanianie glukozy i zmniejsza stężenie ATP. W ten sposób powoduje obumieranie pasożytów.W przypadku zarażenia owsikiem podaje się jednorazowo 100 mg mebendazolu we wszystkich grupach wiekowych.

Stosowanie leków zawierających albenazol i mebendazol powinno odbywać się tylko po konsultacji z lekarzem.

Owsiki u dzieci – leki roślinne

Na rynku dostępne są również suplementy diety zalecane jako produkty do stosowania w przypadku infekcji pasożytniczej. Preparaty te zawierające różne surowce roślinne między innymi: Ziele tymianku, Ziele piołunu,  kłącze tataraku, Liść orzecha włoskiego i inne. Składniki tych preparatów wspomagają funkcjonowanie przewodu pokarmowego oraz wspierają proces trawienia i pracę jelit. Niemniej jednak nie usuną one owsików.

Owsiki u dzieci – Co warto jeszcze wiedzieć?

• Leczenie owsicy powinno obejmować nie tylko chorego, ale wszystkich domowników
• W czasie leczenia należy przestrzegać higieny osobistej i pamiętać o regularnej zmianie bielizny i częstym myciu rąk
• W przypadku zdiagnozowania owsicy należy dokładnie posprzątać mieszkanie
• Bieliznę, pidżamy, pościel, koce, narzuty należy uprać w wysokiej temperaturze a następnie uprasować
• Uprać należy także pluszaki a zabawki, których nie da się uprać należy dokładnie wymyć wodą z mydłem lub wyparzyć
• Meble i podłogi należy dokładnie umyć
• Należy zwrócić szczególną uwagę na wkładanie rąk do buzi i obgryzanie przez dziecko paznokci i w miarę możliwości wyeliminować ten nawyk
• Warto dokładnie obciąć na krótko paznokcie
• Podczas kuracji należy zmienić dietę: ograniczyć spożywanie produktów bogatych w węglowodany a zwiększyć ilość produktów bogatych w błonnik
• Kobieta w ciąży może przyjmować leki przeciwpasożytnicze po konsultacji ze swoim ginekologiem
• Kobieta w okresie laktacji może stosować leki przeciwpasożytnicze, po konsultacji z lekarzem i/lub farmaceutą, w odpowiednich, rekomendowanych dawkach i przy zachowaniu właściwych środków ostrożności

OWSIKI U DZIECI – NAJCZĘSTSZE PYTANIA RODZICÓW

U dziecka występują objawy: świąd w okolicach odbytu (szczególnie wieczorem), ból brzucha, utrata apetytu oraz zgrzytanie zębami. Czy to owsiki?

Wymienione powyżej objawy są objawami charakterystycznymi dla zarażenia owsikiem. Niemniej jednak na podstawie samych objawów nie można zdiagnozować choroby. Należy udać się do lekarza, który zbada dziecko, zleci wykonanie badań i/lub wskaże leki, które powinno podać się dziecku.

Czy warto profilaktycznie odrobaczać dzieci 1-2 w roku?

Leki przeciwpasożytnicze (zresztą tak jak każde inne leki) należy stosować tylko wtedy, kiedy są do tego wskazania – czyli występują charakterystyczne objawy i/lub zarażenie jest potwierdzone badaniami i/lub lekarz na podstawie badania uzna, że konieczne jest zastosowanie leków.

Profilaktyczne podawanie leków przeciwpasożytniczych, ze względu na ryzyko działań niepożądanych nie jest wskazane.

Pani doktor powiedziała koleżance, że lek na owsiki ma podać dziecku w czasie pełni. Czy to jest czymś uzasadnione?

Lek przeciwpasożytniczy powinien być podany wtedy, kiedy infekcja zostanie zdiagnozowana. Brak jest jakichkolwiek dowodów na związek pomiędzy pełnią księżyca a skutecznym leczeniem owsików. Leki przeciwpasożytnicze stosowane we właściwy sposób wraz z zachowaniem odpowiednich zasad higieny i leczenia wszystkich domowników zapewniają skuteczne wyleczenie niezależnie od fazy księżyca:)

Owsiki u dziecka a mama w ciąży – czy kobieta w ciąży może przyjmować leki przeciwpasożytnicze?

Kobieta w ciąży może przyjmować leki przeciwpasożytnicze tylko i wyłącznie po konsultacji ze swoim ginekologiem. Korzyści z leczenia owsicy u kobiet w ciąży przewyższają ryzyko związane ze stosowaniem leków ale warto pamiętać, że przypadku leków przeciwpasożytniczych i ich  stosowania w okresie ciąży brakuje pełnych badań dokumentujących ewentualne ryzyko lub jego brak. Niemniej jednak, jeżeli lekarz uzna za stosowne możliwe jest zastosowanie leków przeciwpasożytniczych w okresie ciąży. W szczególności, jeżeli objawy są dokuczliwe i uciążliwe.

Wg najnowszego opracowania Prof. Briggsa za kompatybilny do stosowania w okresie ciąży uznaje się albendazol. Choć należy unikać jego stosowania w I trymestrze. Co prawda badania na zwierzętach wskazują na ryzyko niekorzystnego oddziaływania tego związku na dziecko, ale fakt słabego wchłaniania albendazolu z przewodu pokarmowego sugeruje niskie ryzyko. Warto pamiętać, że stosowanie albendazolu w czasie ciąży powinno odbywać się tylko na wyraźne zlecenie lekarza.

Za kompatybilny do stosowania w II i III trymestrze ciąży uznawany jest także mebendazol. Dostępne są liczne badania dokumentujące stosowanie mebendazolu w okresie ciąży. W trakcie tych badań nie wykazano działań niepożądanych u rozwijającego się dziecka. Niemniej jednak stosowanie tego leku w czasie ciąży powinno odbywać się na wyraźne zlecenie lekarza.

Ostrożnie w czasie ciaży należy stosować leki zawierające pyrantel. Co prawda wchłania się ona z przewodu pokarmowego w niewielkim stopniu, w związku z tym ryzyko dla dziecka jest niewielkie. Ale brakuje dokładnych badań to potwierdzających. W związku z tym stosowanie pyrantelu w czasie ciąży powinno odbywać się tylko na wyraźne zlecenie lekarza

Dziecko ma owsiki a ponieważ cała rodzina ma dostać lek to co zrobić, jeżeli mama karmi piersią drugie dziecko?

W okresie laktacji, jeżeli jest taka potrzeba i jest to konieczne, można stosować leki przeciwpasożytnicze.

Albendazol – jest on zaliczany do kategorii L2 czyli leków bezpiecznych w okresie laktacji (według kategorii ryzyka laktacyjnego Prof. Hale’a). Grupa L2 obejmuje leki „które były stosowane u ograniczonej liczby matek i które nie wykazały działań niepożądanych u karmionych piersią dzieci (w badaniach klinicznych)” jak również leki, dla których „istnienie ryzyka po zastosowaniu leku jest mało prawdopodobne”. Po podaniu doustnym albendazol praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego (<5%), w związku z tym prawdopodobieństwo przenikania albendazolu do pokarmu kobiecego jest niewielkie. Nie wpływa on negatywnie na zdrowie karmionego piersią dziecka i według zaleceń WHO albendazol może być stosowany w czasie laktacji i nie ma konieczności odstawiania dziecka od piersi. Więcej o bezpieczeństwie stosowania albendazolu w okresie laktacji TU 

Mebendazol słabo wchłania się z przewodu pokarmowego (<10%), silnie wiąże się z białkami osocza i w niewielkim stopniu przenika do mleka kobiecego. Istnieją jednak doniesienia, że w jednym przypadku po terapii mebendazolem doszło do zahamowania laktacji – niemniej jednak nie zostało wyjaśnione czy miało to związek z podaniem tego leku.Według kategorii ryzyka laktacyjnego Prof. Hale’amebendazol zaliczany jest do kategorii L3 czyli leków prawdopodobnie bezpiecznych w czasie laktacji. Niemniej jednak WHO dopuszcza stosowanie pojedynczych dawek mebendazolu w czasie laktacji i nie zaleca przerywania karmienia. Więcej o bezpieczeństwie stosowania mebendazolu w okresie laktacji TU

Do kategorii L3 zalicza się także pyrantel. Pyrantel słabo wchłania się z przewodu pokarmowego i osiąga niewielkie stężenie w osoczu. W związku z tym przenikanie leku do mleka matki a następnie do karmionego piersią dziecka jest mało prawdopodobne. Niemniej jednak brak jest dokładnych danych dotyczących wpływu pyrantelu na karmione piersią dziecko i dlatego też lek ten zaliczany jest do kategorii leków prawdopodobnie bezpiecznych w czasie karmienia piersią. Więcej o bezpieczeństwie stosowania pyrantelu w okresie laktacji TU

Leki przeciwpasożytnicze powinny być stosowane u kobiet w okresie laktacji po konsultacji z lekarzem i/lub farmaceutą, w odpowiednich, rekomendowanych dawkach i przy zachowaniu właściwych środków ostrożności (więcej o zasadach bezpiecznego stosowania leków w okresie laktacji TU.  Warto pamiętać,  aby lek przyjmować bezpośrednio po karmieniu przed najdłuższą przerwą nocną lub popołudniową.

 

dr n. farm. Magdalena Stolarczyk

blog: Farmaceuta-radzi.pl 

Facebook: Farmaceuta Radzi – dr n. farm. Magdalena Stolarczyk 

Instagram: farmaceuta_radzi 

 

Bibliografia:

1. Briggs G.G et al. Drugs in Pregnancy and Lactation, Wolters Kluwer, 2017
2. Charakterystyka Produktu Leczniczego Pyrantelum Medana
3. Charakterystyka produktu Leczniczego Vermox
4. Charakterystyka Produktu Leczniczego Zentel
5. Hadaś E, Derda M. Pasożyty – zagrożenie nadal aktualne. Probl Hig Epidemiol. 2014; 95: 6-13.
6. Hale T.W., Hale’s Medications and Mothers’ Milk, , Springer Publishing Company, 2019
7. Hale T.W., Rowe H.E., Medications and Mothers’ Milk, , Springer Co. 2016
8. Portal e-lactancja.org: http://www.e-lactancia.org 
9. Portal LactMed: https://toxnet.nlm.nih.gov/newtoxnet/lactmed.htm
10. Rutter P., Opieka farmaceutyczna – objawy, rozpoznanie, leczenie. Elsevier, Wrocław, 2012
11. Savioli L, Crompton DW, Neira M.Use of antihelminthic drugs duringAm J Obstet Gynecol.2003;188:5–6
12. Siekierska M., i in. Częstość występowania owsika ludzkiego (Enterobius vermicularis) u dzieci z wybranych przedszkoli województwa wielkopolskiego, Diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics Diagn Lab. 2018; 54(1): 5-10
13. Vose L., Pinworm in Pregnancy. Journal of Midwifery & Womens Health, 2012, 57, 2, 184-187